برای نوجوانان از چه چیزهایی سخن بگوییم؟

 نوجوانی، برزخ زندگی انسان است که مقدمه موفقیت یا شکست های آینده است.

دوران نوجوانی ( سنین 12 تا 16 سالگی)

نوجوانی دوره ایست که کودک را از بزرگسالی جدا و به سمت یک مرحله نو و تازه سوق می دهد. این مرحله واقعاً به منزله دگرگون شدن است. ارسطو و افلاطون می گویند بچه ها در این سن دمدمی مزاج و متغیرند. یک لحظه هیجانات خوب دارد  و لحظه بعد هیجاناتش منفی می شود. لذا در کار با نوجوان نباید به صورت مستقیم عمل کنیم بلکه به صورت مقطعی و کوتاه کوتاه عمل می کنیم و مثل او متغیر می شویم. لذا شناخت ویژگی های نوجوانان برای مربیان از اهمیت خاصی برخوردار است.
 

الف) ویژگی های عاطفی نوجوانان (سنین 12 تا 16 سال)

ویژگی های عاطفی این دوره را می توان موارد زیر بیان کرد:
اوائل نوجوانی دوره حساسیت است و با کوچکترین چیز خوشحال یا ناراحت می شود.
عواطف او دچار نوعی سرگردانی است (در کوتاهترین مدت از هیجانی به هیجان دیگر منتقل می شود).
نوعی حالت عدم اطمینان نسبت به اطرافیان در او ایجاد می شود (لذا مربی همراه با عمل مطالب را به اوآموزش دهد).
هنگام عصبانیت و خشم نمی توانند جلوی رفتارهای خودشان را بگیرند و یک جور عدم تعادل در آنها ایجاد می شود.
عواطف انتزاعی یا معنوی آنها کم کم آشکار می شود.
نوجوان در این سن بعضا دچار نوعی ناامیدی و ناکامی می شود که یک جور شرایط خاص ذهنی است.
دوستی او با همسالان زیاد می شود و از همسالان تأثیر بیشتری را می پذیرند .
 

نیازهای نوجوانان

در بررسی های انجام شده این موارد را جزو نیازهای نوجوانان برشمرده اند:
احتیاج به محبت دارد.
احتیاج به تعلق خاطر نسبت به گروه دارد.
احتیاج به موفقیت دارد.
احتیاج به همدلی و همدردی و تفاهم دارد.
احتیاج به مقبولیت دارد.
احتیاج به درک ارزشهای اخلاقی دارد.
نکته مهم این است که باید فهرستی از نیازهای نوجوان ها را در اختیار داشته باشیم تا به وقت تجزیه و تحلیل رفتارها با توجه به آن نیازها این کار را انجام دهیم .
 

مشکلات دوران نوجوانی

نوجوانی یک سری مشکلات خاص خودش را دارد که از چند دید می شود به آنها نگاه کرد:
مشکلات جسمی آنها (نداشتن خواب کافی، احساس خستگی، نداشتن فرصت برای استراحت، رشد و نمو جنسی غیر منتظره).
مشکلات مربوط به شخصیت آنها ( احساس حقارت و کم رویی، احساس تحقیر، احساس عدم مقبولیت، احساس گیجی و بی قراری).
مشکلات مربوط به خانه و خانواده (محدودیت مسکن، جای مطالعه نداشتن، احساس دلتنگی، زود رنج بودن، مشاجره و نزاع با خواهر و برادر).
مشکلات مربوط به وضع و موقعیت اجتماعی (ترس از برخورد با مردم، احساس ناتوانی برای گفتگو با دیگران، عدم قدرت تصمیم گیری).
مشکلات مربوط به مسائل دینی و اخلاقی (تفکر درباره زندگی پس از مرگ، احتیاج به اطلاع یافتن درباره مسائل دینی، تردید در امور، چگونگی ارتباط با خدا)
مشکلات مربوط به مدرسه و تحصیل (ترس از تمرکز حواس، اعمال تبعیض، ناتوانی از خوب خواندن، داشتن مربی طعنه زننده)
 

تدابیر قابل آموزش به نوجوانان

تدابیری که باید به نوجوانان برای برطرف کردن مشکلاتش پیشنهاد شود:
برقراری ارتباط منظم و مستمر با خداوند و تلاش در جهت خودسازی و کمال.
استفاده از اوقات فراغت و برنامه ریزی برای این زمان هایی که عدم توجه به آن ها می تواند آسیب زا باشد.
مطالعه حقایق دینی به طور عمیق.
کمک کردن به پدر و مادر در منزل.
با اشخاص مورد اعتماد در میان گذاشتن هنگام مواجه شدن با مشکل.
 

تأثیر و نقش مربی بر نوجوان

مربی می تواند در برخورد با مشکلات نوجوان این فعالیت ها را داشته باشد:
فوراً اظهار ناراحتی و دلتنگی نکنید.
مو را طناب نکردن (راه حل های مناسب ارائه بدهیم).
اصل تغافل و نادیده گرفتن برخی از رفتارهای نوجوان.
عدم معرفی خود به عنوان یک فرد هیجانی و حساس.
از تهدید کردن نوجوانان حتی المقدور خودداری کنیم (تهدید غالبا یک ضعف به حساب می آید).
هر مربی خودش کلاسش را اداره کند و از مافوق برای مدیریت کلاس کمک نگیرد (بچه های کلاس را دقیق بشناسیم تا به وقت مشکل بتوانیم کمک کنیم).
در ارتباط با آنها بکوشیم آنها را بشناسیم و صداقت و صمیمیت خودمان را اثبات کنیم.
در تدابیر تربیتی دائماً تجدید نظر کنیم.
یک آینده امید آور و روشن و پرهیز از وحشت و ترس را برای نوجوانان ترسیم کنیم.
 

موضوعات دینی متناسب با نوجوانان

موضوعاتی که برای نوجوانان (سنین 12 تا 16 سالگی) مناسب است عبارتند از:
مزاح و شوخی: نوجوانی شروع پیدایش ارتباطات عمیق اجتماعی است. باید قواعد و قوانین آن را بشناسد. یکی از ابزارهای ارتباط اجتماعی، مزاح ها و شوخی هاست که گاه باعث نزدیکی و گاه باعث دوری می شود. باید به نوجوان آموخت که با چه کسی و تا چه حدی می تواند مزاح کند. شوخی های درست و نادرست را بشناسد. بیاموزد که آثار شوخی های نادرست چیست. بیاموزد در صورت شوخی نادرست دیگران از خود چه واکنشی نشان دهد.

بهشت و جهنم: دوره نوجوانی، دوره شروع سن عبادت است که تکالیف شرعی در این سن، به گونه ای واجب می شود و مورد بازخواست قرار می گیرد. نوجوان باید در این سن بیاموزد که چه اعمالی او را جهنمی می کند و چه اعمالی او را بهشتی می کند. جهنمیان چه ویژگی هایی دارد و بهشت چه ویژگی هایی دارد.

رقابت و حسادت: بیاموزد چرا باید رقابت کند. حسادت چیست و چه آثاری بر جسم و روان انسان دارد. چه کند که حسادت نکند. در مورد حسادت ورزی دیگران باید چه کند.

امید و ایمان: نیروی انسان برای حرکت و رشد، امید و ایمان است. امید است که می تواند انسان ها را از تاریکی برهانید. او باید بیاموزد که امید را چگونه در دل پدید آورد. امید را چگونه در دل ناامیدان روشن کند. چه عواملی می تواند امید را به ناامیدی تبدیل کند.  جایگاه ایمان در زندگی کجاست. باید به چه چیزهایی ایمان داشته باشد. ویژگی های مومنین چیست.

همدلی و همکاری: نوع دوستی از همین دوران در انسان تبلور می یابد. باید از این دوران او بیاموزد که در این کره خاکی او نیست که زندگی می کند. او باید درد دیگران را درک کند. در کارهای گروهی با دیگران همدلی و همکاری کند. او باید بیاموزد که بسیاری از کارها بدون همکاری صورت نمی گیرد و باید در کنار دیگران، کارها را انجام داد.

عفو و بخشش: زندگی اجتماعی، درگیری ها و کشمکش هایی را به همراه دارد. او باید بیاموزد که از خطاهای دیگران بگذرد. اگر خطایی دید چگونه برخورد کند.

رازداری

وفای به عهد: او باید بداند عهد بستن چیست. چه الزاماتی دارد. حد قرمزهای تعهد با دیگران چیست.
گناه و ثواب: چه کارهایی را خدا دوست ندارد یک مومن انجام دهد. چه کارهایی برای انسان ثواب دارد.
تقلید: جدای از آن که نوجوان در این سن باید مرجعی را به عنوان مرجع تقلید انتخاب کند؛ لازم است یاد بگیرد از چه کسانی در امور زندگی خویش تقلید کند. آیا بازیکن فوتبال و یا یک هنرمند الگوی زندگی اوست یا کسانی که توانسته اند در زندگی موفق شوند در حالیکه شاید آن شهرت ها را ندارند.

رمز موفقیت و خوشبختی

علم و دانش: علم زیربنای رسیدن انسان به سعادت است. او باید بیاموزد چه چیزی علم است. چه چیزهایی را باید بیاموزد. هر چه که می بیند باید بیاموزد یا نه. علم کدام است و دانش کدام است. علم و دانش را باید از کجا بیاموزد. علم و دانش را در چه مسیری خرج کند.
شجاعت و زیرکی: افرادی که در اجتماع موفق هستند که بتوانند هیجان های مثبت و منفی خود را تحت مدیریت خود قرار دهند. در این سن به خاطر حس علاقه به قهرمان شدن، ممکن است نوجوان رفتارهایی را از خود بروز دهد که به گونه ای رفتار ضداجتماعی به شمار آید. بهتر است او بیاموزد شجاعت چیست و در چه کارهایی به کار می آید.

داستان های قرآنی

شعر برای انتقال مفاهیم دینی: اشعار این دوره سنی غالبا تک بیتی یا دو بیتی هست، از شعرهای مفصل خوششان نمی آید. کتاب «گلبانگ غنچه ها» برای سنین 5 تا 7 سالگی مناسب است، «نغمه های دینی کودکان و نوجوانان» که برای سنین کودکان است، کتاب «برگ و بار» اشعار برای نوجوانان است که آقای محدثی نوشته اند.
 

یک سوال 

شاید این سئوال پیش بیاید که در مورد مسائل نماز و یا حجاب در چه مقطعی باید صحبت شود؟ جواب این است که در همه مقاطع می توان و باید در مورد این موضوعات اساسی صحبت کرد و مخصوص یک گروه سنی خاصی نیست. 

نویسنده : محمدحسین افشاری

بیشتر بخوانید : 
طرز برخورد با پسران نوجوان
روان شناسی برخورد با جوان و نوجوان
مهارت برقراری ارتباط با نوجوانان
با نوجوانان بالغ چگونه رفتار کنیم؟
چگونگی ارتباط با فرزندان نوجوان (بخش اول)
چگونگی ارتباط با فرزندان نوجوان (بخش دوم)